Türkçe'de Yapı Bilgisi, Kelimelerin (sözcüklerin) Yapısı ve Ekler
SÖZCÜKTE YAPI VE EKLER
(BİÇİM BİLGİSİ)
Bu konuyu daha iyi anlatabilmek açısından Türkçe'nin dil özelliklerini ve diller arasındaki yerini iyi anlamak lazımdır.
I-DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI VE TÜRKÇENİN
DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ
1-Yapısı Bakımından Diller
a-Tek Heceli Diller (Yalınlayan Diller)
Bu grupta yer alan dillerin en belirgin özelliği tek
heceden oluşan sözcüklere dayanması, sözcüklerin ek
almaması ve çekime girmemesidir.
Cümle içinde yer değiştirerek ve başka sözcüklerle yan yana
gelerek anlam farkı oluşturulur.
Bu dillerde anlam özellikle vurgu ve tonlamalarla sağlanır.
Çince, Tibetçe ve Endonezya dilleri bu gruba girer.
b-Çekimli Diller (Bükümlü Diller)
Bu dillerin en belirgin özelliği, sözcük kökünün
değişebilmesidir.
Sözcükler türetilirken veya çekimi yapılırken sözcük
köklerindeki ünlüler değişebilir.
Hami- Sami Dilleri ile Hint Avrupa Dilleri bu gruba girer.
c-Eklemeli- Bitişken (Bağlantılı) Diller
Bu dillerde kelimenin kökünde herhangi bir değişiklik olmaz.
Sözcüğün köküne eklenen yapım ve çekim ekleriyle yeni sözcükler veya
anlamlar oluşturulur.
Türkçe, Korece, Macarca, Moğolca, Fince gibi diller bu grupta yer alır.
2-Köken Akrabalığına Dayanan Diller
a-Hint Avrupa Dil Ailesi
a (1)- Avrupa Kolu
Cermen Dilleri: Almanca, Flemenkçe, İngilizce, İskandinav dilleri
Roman Dilleri: Fransızca, İtalyanca, İspanyolca, Portekizce,
Rumence
İslav Dilleri: Rusça, Bulgarca, Lehçe, Sırpça, Slovakça, Yunanca,
Arnavutça
a (2)- Asya Kolu
Farsça, Hintçe, Ermenice
b-Hami – Sami Dil Ailesi
Arapça, İbranice
c- Çin – Tibet Dilleri
Çince, Tibetçe, Siyamca, Birmanca
d- Ural – Altay Dil Ailesi
d (1)- Ural Kolu
Samoyetçe, Macarca, Fince, Estonca
d (2)- Altay Kolu
Türkçe, Moğolca, Mançuca
Not:
Türkçe, Ural – Altay dil ailesinin Altay koluna mensuptur.
Türkçe, yapı bakımında ise eklemeli diller grubuna girer.
Türkçe, sondan eklemeli bir dildir.
II-SÖZCÜKTE YAPIYLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
a-Biçim (Şekil) Bilgisi (Morfoloji)
Bir dildeki kök ve ekleri, bunların birleşme yollarını, eklerin
anlam ve görevlerini ve dilin sözcük yapısını inceleyen dil
bilgisi dalıdır.
b-Kök:
Sözcüğün bölünemeyen anlamlı en küçük birimidir.
İsim kökü ve fiil kökü olmak üzere ikiye ayrılır.
Kök olan sözcüğe “-mak, -mek” mastar ekleri getirildiğinde anlam
bozulmazsa fiil köküdür, anlam bozulursa isim köküdür.
Anlamak, çağırmak, dinlemek, araştırmak... (fiil kökü)
huzur, insan, dünya, gün... (isim kökü)
c-Ortak Kök:
Bazı sözcükler hem isim kökü hem de fiil kökü olmaya uygundur. Bu tip
köklere ortak kök denir.
Bunlar, kullanıldıkları cümledeki anlama göre değişir.
Her sene bu aylarda yaylaya göç edilir.
İstanbul en fazla göç alan kenttir.
Evdeki boyalarla çizilen duvarları boyadı.
En az sizin kadar ben de buralarda eskiyim.
Yaşlandığımız için fikirlerimiz de eskidi.
Bu sıvaları zamanında babası yapmış.
Koca inşaatı iki günde sıvadılar.
Uyarı:
Ortak kök ile sesteş kök karıştırılmamalıdır.
Ortak kökte tek anlam varken sesteş kökte birden
fazla anlam vardır.
var, yüz, ben, bin, kır... (sesteş)
eski, boya, sıva, göç... (kökteş)
2013- LYS
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-ıntı,-untu/-üntü”
ekinin kullanıldığı sözcük, kökü bakımından
diğerlerinden farklıdır?
A) Bu bölgede yapılan kazılarda arkeologlar, eski
uygarlıklara ait yeni buluntulara rastladılar.
B)Kişi yersiz kuruntularından kurtulmak için dostlarına,
arkadaşlarına daha fazla güvenmeli ve inanmalıdır.
C)İçi süprüntü dolu küreği merdivenlerin dibindeki çöp
kutusuna boşaltmak için dışarı çıktı.
D)Kelimeyle kavram, dille düşünce arasındaki bağıntı
üstüne yapılan tartışmalar eski çağlara kadar gider.
E)Bozuntuya vermeden yanına gittim ve olanları bütün
çıplaklığıyla kendisine anlattım.
Cevap- C
d- Ek:
Tek başına bir anlamı olmayan, eklendiği sözcüğün
anlamını, türünü veya yapısını değiştirebilen ses veya
ses topluluklarıdır.
Yapım eki ve çekim eki olmak üzere ikiye ayrılır.
III- EKLER
A-YAPIM EKLERİ
Eklendiği sözcüğün yapısını, türünü veya
anlamını değiştiren eklerdir.
1-İsimden İsim Yapan Ekler
Eklendiği isim görevli sözcüğü yine isim yapar.
Sözcüğün türünü değil, anlamını değiştirir.
karşı + t => karşıt
iyi + lik => iyilik
ad + daş => adaş
sorun + suz => sorunsuz
Türk + ce => Türkçe
küçük + cük => küçücük
çocuk + su => çocuksu
sarı + mtrak => sarımtırak
2-İsimden Fiil Yapan Ekler
Kelimenin kökü isimdir; ancak gelen ek onun türünü
değiştirerek fiil yapar.
Kelimenin hem türünü hem de anlamını değiştirir.
temiz + le => temizle-
toka + laş => tokalaş-
ak + ar = ağar-
ev + len => evlen-
su + sa => susa-
az + al => azal-
yaş + a => yaşa-
3- Fiilden Fiil Yapan Ekler
Eklendiği fiil görevli sözcüğü yine fiil yapar.
Sözcüğün türünü değil, anlamını değiştirir.
at + ıl => atıl-
sev + in => sevin-
gör + üş => görüş-
kov + ala => kovala-
piş + ir => pişir-
çöz + dür => çözdür-
yürü + t => yürüt-
4- Fiilden İsim Yapan Ekler
Eklendiği fiil görevli sözcüğü isim yapar.
Sözcüğün hem türünü hem de anlamını değiştirir.
gel + mek => gelmek
inan + ış => inanış
ek + in => ekin
gör + gü => görgü
yor + gun => yorgun
bit + ki => bitki
eleştir + men => eleştirmen
oku + (y)an => okuyan
gez + erek => gezerek
Not:
Fiilimsi eklerinin tamamı fiilden isim yapan yapım ekleridir.
1989- ÖYS
Aşağıdaki dizelerin hangisinde, hem yapım hem çekim
eki almış bir sözcük vardır?
A) Açılan bir gülsün sen yaprak yaprak
B) Şimdi bir rüzgâr geçti buradan
C) İnsan bir yanınca Kerem misali yanmalı
D) Ertesi gün başladı gün doğarken yolculuk
E) Ayva sarı nar kırmızı sonbahar
Cevap- D
B- ÇEKİM EKLERİ
Eklendiği sözcüğün yapısını veya türünü değiştirmeyen, sözcüğü sadece
anlam yönünden etkileyen eklerdir.
Çekim ekleri, cümlenin oluşumunu sağlayan eklerdir.
I-İsim Çekim Ekleri
Sadece isim görevli sözcüklere (fiilimsiler dahil) gelen çekim ekleridir.
1-Çokluk Ekleri
“lar”, “ler” çokluk ekleri isimlere, zamirlere ve adlaşmış sıfatlara gelir.
İhtiyaçlar, insanları arayışlara zorlayan dinamitlerdir.
Düşünceler, ancak kitaplara döküldüğünde hayat bulur.
2-Ad Durum Ekleri (Hal Ekleri)
a-Yönelme – Yaklaşma Hali (İsmin –e Hali)
Eylemin hedefini, yöneldiği yeri veya varlığı bildirir.
“-a , e” ekleri kullanılarak yapılır.
Bu durumdaki adlar genellikle dolaylı tümleç göreviyle kullanılır.
Gülme komşuna, gelir başına.
Anlayana sivrisinek saz; anlamayana davul, zurna az.
b- Belirtme Hali (İsmin –i Hali)
Eylemin yöneldiği varlığı bildirir.
“-ı, -i, -u, -ü” ekleriyle sağlanır. (Gerektiğinde “y” veya “n” kaynaştırma sesleri de kullanılır.)
Cümlede belirtili nesne göreviyle kullanılır.
Duvarı nem, insanı gam yıkar.
Gülü seven dikenine katlanır.
c-Bulunma- Kalma Hali (İsmin –de Hali)
Eklendiği sözcüğü dolaylı tümleç veya zarf tümleci yapan hal
ekidir.
“-da, -de, -ta –te” ekleriyle yapılır.
Bağlaç olan “de” ve yapım eki olan –“de” ile karıştırılmamalıdır.
Daima bitişik yazılır ve cümleden çıkarıldığında cümlenin
anlamı bozulur.
Yağmurda abaya kıymet biçilmez.
Mühür kimde ise Süleyman odur.
Eli işte gözü oynaşta olanlar başarılı olamaz.
d- Ayrılma – Çıkma - Uzaklaşma Hali (İsmin –den Hali)
Bu durumdaki adlar eylemin kaynaklandığı, öznenin ayrıldığı – çıktığı yeri bildirir.
Eklendiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar.
Tamlayan eki olan “–den” ve yapım eki olan “–den” ile karıştırılmamalıdır.
Elden gelen öğün olmaz; o da vaktinde bulunmaz.
Kalem kılıçtan keskindir.
Çıkmayan candan ümit kesilmez.
3- Tamlama Ekleri
a- Tamlayan Ekleri
(n)ın, (n)in, (n)un, (n)ün
Romancının bir görevi de toplumun sorunlarını yansıtmaktır.
Köyün tamamı muhtardan şikâyetçiydi.
b- Tamlanan (İyelik) Ekleri
Tamlanan eklerinin tamamı aynı zamanda iyelik eki olarak da adlandırılır.
babam babamız
baban babanız
babası babaları
Amacımız, sizi hedefinize ulaştırmaktır.
Sılanın hasretini gurbette yaşayan bilir.
2000- ÖSS
I. Teyzelerin dün sinemaya gittiler.
II. Çiçeklerine yazın bolca su vermelisin.
III. Kalemlerini başka kutuya yerleştirdi.
IV. Ceketlerimizi dolaba astım.
V. Evleri bize çok yakındır.
Yukarıdaki cümlelerin hangilerindeki altı çizili sözcüklerin aldığı ekler,
onlara hem ikinci, hem de üçüncü tekil kişiye ait olma anlamı katmıştır?
A) I. ve II.
B) I. ve V.
C) II. ve III.
D) III. ve IV.
E) IV. ve V.
Cevap- C
2013- YGS
Eserlerinde kullandığı özgün biçimler ve canlı renklerle,
değişimin birey üzerindeki etkilerini yansıtıyor.
Bu cümleyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi
yanlıştır?
A) Çatısı bakımından etkendir.
B) Nesne, isim tamlamasından oluşmaktadır.
C) Fiilden isim yapma eki almış sözcük vardır.
D) Bulunma durumu eki almış sözcük vardır.
E) İyelik eki alan sözcük yoktur.
Cevap- E
4- Ek Fiil (Ek Eylem)
a-Ek Fiilin Görülen Geçmiş Zamanı
“-dı, -di –du, -dü, -tı, -ti,-tu, -tü
Hiç kimsenin yüksek puan alamadığı zor bir sınavdı.
Yaşananların hiçbirini hatırlamıyordu.
b- Ek Fiilin Öğrenilen Geçmiş Zamanı
“-mış, -miş, muş, -müş”
Eski insanlar daha sabırlıymış.
Önümüzdeki yıl başka bir takımı çalıştıracakmış.
c- Ek Fiilin Koşul (Şart) Biçimi
“-sa, -se”
Söylendiği kadar dürüstse bu oyunlara gelmez.
Ağlarsa anam ağlar gerisi yalan ağlar.
d- Ek Fiilin Geniş Zamanı
“-im, -sin –dir; -iz, siniz, -dirler” biçiminde kullanılır.
Ek fiilin bu ekleri sadece isim görevli sözcüklere gelerek
(fiilimsiler dahil) onları yüklem yapar.
Uyarı:
Ek fiilin bu ekleriyle fiile gelen şahıs ekleri birbirinden
tamamen faklı olduğundan karıştırılmamalıdır.
Sadece doğruları söylemeye çalışan bir insanım.
Kimseye benzememeye çalışan bir şairsin.
İnsan bu dünyada sevebildiği sürece vardır.
İşimizi zamanında ve düzgün bir biçimde yapmaya çalışan
bir ekibiz.
Kendinizden önceki topluluğu taklit etmekten öteye gitmemiş bir
topluluksunuz.
İnsanların onurunu yüceltme amacındadırlar.
II- Fiil Çekim Ekleri
A-Eylemde Kip - Zaman
Eylemin gösterdiği kılış, durum ve oluşun zamana veya
biçime bağlı olarak nasıl gerçekleştiğini gösteren
söyleyiş kalıplarına “kip” denir.
Kip ekleri, sadece fillere gelebilen fiil çekim ekleridir.
Bir fiile önce kip eki sonra şahıs eki getirilir.
Bir fiile hiçbir zaman iki kip eki üst üste gelemez.
Bu tür kullanımlarda daima birincisi kip eki, ikincisi ek fiildir.
Kip ekleri, haber kipleri ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayrılır.
1-Haber ( Zaman - Bildirme) Kipleri
Eylemin yapıldığını, yapılıyor olduğunu veya yapılacağını zamana bağlayarak
bildiren kiplerdir.
Haber kiplerinin tamamı zaman anlamı taşıyan fiil çekim ekleridir.
a-Geçmiş Zamanlı Fiiller
Eylemin yapılışı söyleyişinden öncedir.
a (1)-Öğrenilen - Duyulan (miş 'li ) Geçmiş Zaman
Bu eylemlerde başkasından duyma, öğrenme veya sonradan farkına varma anlamı
vardır.
-mış, -miş, -muş, -müş
Uyarı:
“-mış”, “-miş” eklerini alan her sözcük öğrenilmiş geçmiş zamanlı değildir.
Bu ekler, ek fiil ve sıfat fiil göreviyle de kullanılabilir.
Müfredat yoğun olduğu için konuları bitirememiş. (Kip eki)
Her şeyi olduğu gibi onlara anlatmış. (Kip eki)
a (2)-Görülen Geçmiş Zaman
Görülen geçmiş zaman ekleri eklendikleri fiillere tanık olma ve kesinlik
anlamı katarlar.
-dı,-di,-du,-dü, -tı,-ti,-tu,-tü
Bahar geldi, doğa yeniden canlandı, her taraf yeşillendi. (Kip eki)
Bütün engellemelere rağmen hedefime ulaştım. (Kip eki)
b- Şimdiki Zaman
Eylemin söyleyişi ile yapılışı aynı andadır. Eylem henüz bitmemiştir.
-yor
Kar yağışı tüm yurtta etkisini sürdürüyor.
Her şey olacağına varıyor.
Ocakta yeni filmler vizyona giriyor.
c- Gelecek Zaman
Eylemin yapılışı söyleyişinden sonradır.
-acak, -ecek
Uyarı:
“-acak, -ecek” ekleri aynı zamanda sıfat fiil eki olarak da kullanılır.
Birçok insan memleketine dönmek zorunda kalacak. (kip eki)
Önümüzdeki yıllarda dünyada su ve gıda sıkıntısı yaşanacak. (kip eki)
Gidecek yerin mi var diyecek sözün mü var. (sıfat fiil eki)
d –Geniş Zaman
Geniş zaman kip ekleri eklendikleri fiile süreklilik anlamı katar.
-r, -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür, -maz, -mez
Uyarı:
Geniş zaman için kullanılan bu ekler, aynı zamanda sıfat fiil eki
olarak da kullanılır.
Biri yer, biri bakar; kıyamet bundan kopar. (kip eki)
Aç ne yemez; tok ne demez. (kip eki)
Yazar, Son derce anlaşılır bir üslup kullanmış. (sıfat fiil eki)
2- Dilek - Tasarlama Kipleri
Eklendiği fiile koşul, istek, gereklilik veya emir anlamı katan kip ekleridir.
Dilek tasarlama kipleri, kesinlikle eklediği fiile zaman anlamı katmaz.
Şifre: Melisa'ya emir yok. (meli sa a emirin kip eki yok)
(Gereklilik şart istek)
a-Gereklilik Kipi
Gereklilik kipi eklendiği fiile gereklilik, olasılık veya tahmin anlamı katar.
-malı, -meli
O kız beni görmeli bana kazak örmeli.
Yanındaki adam babası olmalı.
b-Dilek - Şart Kipi
Dilek – şart kipleri, eklendikleri fiile şart veya dilek anlamı katar.
-sa, -se
Uyarı:
Dilek şart kipi ile ek fiil ekleri olan '' –se, -sa'' karıştırılmamalıdır.
Biraz daha acele etseydik treni kaçırmazdık. (kip eki)
Bu çiçeklere gerekli bakım yapılsaydı bunlar kurumazdı. (kip eki)
Dünya yıkılsa umurunda olmaz. (ek fiil)
c-İstek Kipi
Eylemin gerçekleştirilmesinin istendiği kip ekleridir.
Bu kip ekleri öğütlerin ve direktiflerin anlatımına uygundur.
Sevelim, sevilelim dünyadan zevk alalım. (kip eki)
Bileydim senin için yanar mıydım? (kip eki)
d- Emir Kipi
Emir kipinin hiçbir kipi yoktur.
Ayrıca emir kipinin 1. tekil ve 1. çoğul şahıs ekleri de yoktur.
Bu evraklar bir an önce gerekli yerlere ulaştırılsın.
Gereksiz söz kullanmaktan kaçının.
Onun her isteği yerine getirilsin.
Bundan böyle işe daha erken gel.
3-Şahıs (Kişi) Ekleri
Şahıs ekleri, eylemi gerçekleştiren özneyi gösterir.
Sadece fiillere gelebilen şahıs ekleri, eklendiği fiile işin
kim tarafından yapıldığı anlamı katar.
Konuların tamamını bitirdim.
Konuların tamamını bitirdin.
Konuların tamamını bitirdi.
Konuların tamamını bitirdik.
Konuların tamamını bitirdiniz.
Konuların tamamını bitirdiler.
2010- LYS
Karikatür insanların, varlıkların, olayların hatta
duygu ve düşüncelerin gülünç yanını yakalayıp bunu
I II
abartılı çizimlerle gülmecesel bir anlatıma
III IV V
dönüştürme sanatıdır.
Bu parçadaki numaralanmış sözcüklerden hangisi
yalnızca çekim eki almıştır?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
Cevap- B
IV- SÖZCÜKTE YAPI
A-Basit Yapılı Sözcükler
Kök halinde olan ya da sadece çekim eki alan tüm
sözcükler basit yapılıdır.
Bu ailenin tamamını o yıl tanımıştım. (tamamı basit yapılı)
İnsanlar bu zamanda sadece maddiyata bakıyor.
(tamamı basit yapılı)
Gözler kalbin aynasıdır, yalan söylemez. (tamamı basit yapılı)
B- Türemiş Yapılı Sözcükler
Yapım eki alan her sözcük, türemiş yapılıdır.
Türemiş sözcükler çekim eki de alabilir.
Soğuk havalardan etkilenen meyveler olgunlaşmadan
çürüdü.
Umutların giderek azaldığı bir anda karşımıza
dikilmişti.
Ünlü sanatçı da sonsuzluğa uğurlandı.
C- Bileşik Yapılı Sözcükler
İki veya daha çok sözcüğün yeni bir kavramı karşılamak üzere bir araya
gelip kalıplaşarak oluşturduğu sözcüklerdir.
1-Bileşik İsimler
a-İsim tamlaması yoluyla oluşanlar bitişik yazılırlar.
gökyüzü /gülsuyu / denizaltı /gözyaşı / buzdolabı / gökkuşağı / ayakkabı
b-Sıfat tamlaması yoluyla oluşanlar bitişik yazılır.
Sivrisinek / sonuç / pulbiber / Kızılırmak / ilkbahar /sonbahar
c-Anlam kayması yoluyla oluşanlar bitişik yazılır.
Rüzgârgülü / suçiçeği / hanımeli / devetabanı / kuşpalazı / vezirparmağı /
camyünü
d-Ses düşmesi yoluyla oluşanlar bitişik yazılır.
Kaynana / nasıl /niçin / cumartesi /sütlaç / güllaç / böyle / şöyle
doksan /seksen
e-Tür kayması yoluyla oluşanlar bitişik yazılır.
İki fiil veya bir fiil ile bir ismin birleşmesi sırasında, fiilin fiillik
özelliğini kaybetmesi sonucu oluşan bileşik sözcüklerdir.
çek + yat =>çekyat
roket+ atar =>roketatar
bilgi+ sayar =>bilgisayar
uçak + savar =>uçaksavar
biçer+döver =>biçerdöver
uyur + gezer =>uyurgezer
1989- ÖYS
Gecekondu, uyurgezer, mirasyedi, ateşkes gibi bileşik
sözcükler, aşağıdaki yöntemlerden hangisiyle
oluşmuştur?
A) Her iki sözcük de kendi öz anlamı dışında kullanılmıştır.
B) Birinci sözcük kendi öz anlamı dışında kullanılmıştır.
C) İkinci sözcük kendi öz anlamı dışında kullanılmıştır.
D) Eylem soylu sözcükler, birleştikleri sözcükle birlikte tür
bakımından değişikliğe uğrayarak ad ve sıfat oluşturmuştur.
E) Ses değişimi yoluyla oluşan bileşik sözcüklerde, iki ünlü kaynaşmış
ya da hece düşmesi olmuştur.
Cevap- D
f- “Baş” sözcüğüyle oluşturulan sözcükler bitişik yazılır.
Başkent / başçavuş / başhekim / başyazar / başkahraman /
başkomutan / başrol
g- “Ev, hane, zade,name” sözcükleriyle oluşturulan sözcükler
bitişik yazılır.
huzurevi / basımevi / halkevi / yetimhane /dershane / siyasetname /
amcazade / beyzade
h- “başı” sözcüğüyle oluşturulan isim tamlamaları bitişik yazılır.
ustabaşı / aşçıbaşı / elebaşı / binbaşı /çerçibaşı
ı- “oğlu, kızı, ağa, bey, efendi vb” sözcüklerle kurulan bileşik isimler bitişik
yazılır.
paşababa / eloğlu / elkızı / hanımefendi / beyefendi / çapanoğlu
i-“Şehir, kent, köy, mahalle, dağ, tepe, göl, deniz, ırmak vb”
sözcüklerle kurulan bileşik isimler bitişik yazılır.
Uludağ / Akşehir / Suşehri / Yenimahalle / Karasu / Acıgöl /
Kocatepe
j- Somut olarak yer bildirmeyen “alt, üst, üzeri” sözcüklerin sona
getirilmesiyle kurulan bileşik sözcükler bitişik yazılır.
ayaküstü / ikindiüstü / suçüstü / gerçeküstü / bilinçaltı / şuuraltı /
öğleüzeri / ayaküzeri
k- “Alt, üst, ana, ön, arka, iç, dış, sağ, sol, büyük, küçük vb.”
sözcüklerin başa getirilmesiyle oluşturulan bileşik sözcükler ayrı yazılır.
Ana kara / ön yargı / dış hat / alt yazı / ana dil / iç tüzük / peşin hüküm /
büyük anne / küçük parmak / ön söz / dış borç / ana küme
l- “Dış, iç, öte, sıra” sözcüklerinin sona getirilmesiyle kurulan bileşik sözcükler ve terimler
Ayrı yazılır.
yurt içi / yurt dışı / ardı sıra / yanı sıra / peşi sıra / aklı sıra / fizik ötesi / mor ötesi / sınır ötesi
/ yasa dışı /
m- Somut olarak yer belirten “alt ve üst” sözleriyle oluşturulan bileşik sözcükler ve terimler
ayrı yazılır.
yer altı / yer üstü / su altı / toprak altı / deri altı / böbrek üstü bezi
2-Bileşik Fiiller
a-Kurallı Bileşik Fiiller
Daima bitişik yazılırlar.
yazılabilir – yeterlilik
yazıverdi - tezlik,
donakaldı – sürerlilik
düşeyazdı - yaklaşma
b-İsim ve Yardımcı Eylemden Oluşan Bileşik Filler
Bu yolla oluşan bileşik fiillerin isim kısmında herhangi bir ses
olayı varsa isim ile yardımcı eylem bitişik yazılır; ses olayı
yoksa ayrı yazılır.
Not:
Bu yolla oluşan bileşik fiillerde ya ünlü düşer ya da ünsüz
türemesi olur.
kahır + olmak =>kahrolmak
sabır + etmek =>sabretmek
devir + etmek =>devretmek
af + etmek =>affetmek
his + etmek =>hissetmek
zan + etmek =>hissetmek
c-Anlamca Kaynaşmış Bileşik Filler (Deyimler)
Bu yolla oluşan bileşik fiiller, birkaç istisna dışında
ayrı yazılır.
diline dolaşmak, ağzından girip burnundan çıkmak,
ayaklarına kara sular inmek
başvurmak, vazgeçmek, öngörmek, varsaymak,
alıkoymak istisna olanlar.
2011- YGS
Doğa, bitki örtüsünü ve tüm canlıları nasıl
biçimlendiriyorsa benim şiirlerimi de etkilemiş; bir
ses, bir renk, bir koku, bir titreşim olarak şiirlerime
girmiştir.
Bu cümleyle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi
yanlıştır?
A) Ek almamış sözcükler vardır.
B) Bağımlı, sıralı bir cümledir.
C) Yüklem, çatısı bakımından etkendir.
D) İyelik eki almış sözcükler yoktur.
E) Belgisiz sıfat kullanılmıştır.
Cevap- D
2011- LYS
İnsanı etkileyen birçok şiirin gizleri, dünyanın her yerinde
dilin ses, biçim, söz dizimi yönünden ustaca kullanılmasında
aranmalıdır.
Bu cümleyle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi
yanlıştır?
A) Birden fazla belgisiz sıfat vardır.
B) Edilgenlik eki almış sözcükler vardır.
C) Birleşik yapılı, kurallı bir cümledir.
D) İlgi eki almış sözcük kullanılmıştır.
E) Fiilden isim yapma eki almış sözcük vardır.
Cevap- D
Sezgin Polat- Türkçe Öğretmeni
"Biçim (Şekil) Bilgisi Morfoloji, dil ve anlatım ödevi:sözcükte yapı, sözcüklerin) Yapısı ve Ekler, Türkçe'de Yapı Bilgisi" anlatıldı...