Dil ve Anlatım

Türkçe Performans Ödevi: Noktalama İşaretleri

KONU: NOKTALAMA İŞARETLERİ

Yazıda en önemli unsurlardan biri de noktalama işaretleridir.

1-NOKTA
 
Biten cümlelerin sonunda kullanılır.

 
İnsan, yaratılmışların en şereflisidir.
Spor, zihinsel ve bedensel zekânın bir uyumudur.
 
Rakamlardan sonra kullanıldığında “inci” takısının yerini
tutar.

Dergi bu hafta 1000. sayısına ulaştı.
Sınavdaki 10. soruda hata vardı.
 

Tarih ve saatleri ayırmada kullanılır.
 
27. 09. 2013 / 27. IV. 2013 / 18.56
 
Uyarı:
 
Ay adları yazıyla yazıldıklarında nokta kullanılmaz.

27 Ekim 2013
 
Kısaltmalardan sonra kullanılır.
 
Prof. Dr. Fatma Zehra Polat
Fatih Mah. Vatan Cad. Lale Sok.

2-VİRGÜL

Virgülden sonra daima küçük harfle devam edilir.
 
Görevdeş sözcükleri ayırmada kullanılır.
 
Suya, sabuna dokunmazsanız hasta olursunuz.
(İsimleri ayırmış)

Uzun boylu, esmer, çatık kaşlı bir adamdı okul müdürü.
(Sıfatları ayırmış)

Evde, okulda, sakakta huzur arıyordu.
(Dolaylı tümleçleri ayırmış.)

Annesini, babasını, kardeşlerini çok özlemişti.
(Nesneleri ayırmış.)
 

1984- ÖYS

“Feride zeki, başarılı ve afacan bir kızdı.” cümlesindeki
virgülün (,) görevine benzer bir kullanım aşağıdaki
cümlelerin hangisinde vardır?

A) Sıtkı Efendi bu kasabada, herkesten uzak yaşar.
B) Nahit, okul sıralarında tiyatroya merak sarar.
C) Selim çevrede saygılı, sessiz bir genç olarak tanınır.
D) Ahmet, karısı Zehra ile Antep'ten İstanbul'a göçer.
E) İzzet Ağa bir gece yine sancılanır, komaya girer.

Cevap- C

Yüklemden uzak olan özneyi vurgulamak için
kullanılır.
 
Babam, her zaman bizlere yardımcı olur.
Ufak bir çocuk, annesinin isteklerini unutmamak için
sürekli tekrar yapıyordu.
Akıl, insana verilmiş en büyük hediyedir.

1993- ÖYS
 
Cümlede vurgulanması gereken özneden sonra virgül
konulur.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu açıklamaya uygun
olarak kullanılan virgül vardır?

A) O, benim için örnek bir insandı.
B) Adlarımızı, adreslerimizi defterine yazdı.
C) Olayı, benden başka herkes görmüştü.
D) Onun değerini, onu yitirince anlamıştı.
E) En çok sevdiği ağacı, dut ağacını kesmişlerdi.

Cevap- A
 
Anlam karışıklığını (anlatım bozukluğunu) önlemek
İçin kullanılır.
 
Küçük(,) ayakkabısını her yerde aradı ama bulamadı.
O(,) sınıfın en başarılı öğrencisidir.
Hasta(,) doktorun kulağına bir şeyler fısıldadı.

1990- ÖYS
 
Bayan (I) satıcıya vitrinde gördüğü (II) kazağın(III)
eşini almak (IV) istediğini (V) söyledi.

Bu cümledeki anlam karışıklığını gidermek için
numaralanmış yerlerin hangisine virgül
(,) getirilmelidir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Cevap- A

Ara sözlerin başında ve sonunda kullanılır.

Kocaeli, Türkiye'nin sanayi kenti, yine vergi rekortmeni
oldu.
Okuluma, hayata hazırlandığım yere, çok şey borçluyum.
Annesini, en değeli insanı, çok özlemişti.
 
Tırnak içine alınmayan alıntı cümlelerden sonra kullanılır.

Hiçbir zaman kimseyi kötülemek için çalışmadım, dedi.
Yıllarca onlara hizmet ettik, karşılığını alamadık, demiş.
Size bir daha güvenmeyeceğim, demiştin.

Hitaplardan sonra kullanılır.
 
Kıymetli Veliler,
Sevgili Sevgilim,
Sayın Bakanım,
 
Kabul ve ret sözlerinden sonra kullanılır.

Hayır, teklifinizi kabul etmiyorum.
Evet, onu çok özledim.
 
Aralarında biçim ve anlam bakımından ilgi bulunan sıralı cümlelerin
arasına konur.

Akif Bey çantasını kaptı, yerinden kalktı, mahçup bir şekilde oradan
ayrıldı.
Esnaf siftah yapamıyor, evine ekmek götüremiyor.
 

2011- YGS
 
Eğer o şiirler, o romanlar, o öyküler, o tiyatro yapıtları
olmasaydı, söylemek bile fazla, duygularımız daha az
bilinecek, bilgilerimiz daha az olacaktı. Çünkü edebiyat, daha
iyi duymamızı, daha iyi düşünmemizi sağlar. Daha doğru,
daha insanca yaşamamıza yardımcı olur.

Bu parçada, virgülün işlevleriyle ilgili olarak aşağıda verilenlerden
hangisine uygun bir örnek yoktur?

A) Özel olarak vurgulanması gereken bir öğeyi belirtme
B) Ara sözleri ayırma
C) Art arda sıralanan eş görevli sözcük kümelerini ayırma
D) Tırnak içinde verilmeyen aktarma cümlelerini belirtme
E) Sıralı cümleleri birbirinden ayırma

Cevap- D
Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan sözcüklerin
arasına konur.

Akşam, yine akşam, yine akşam.
Göllerde bu dem bir kamış olsam.
 

Önemli Uyarı:
Bağlaçların olduğu yerde, şart ekinden sonra, “-p,
ınca,ince” zarf fiillerinden sonra virgül kullanılmaz.

2013- YGS
 
Fast-fooda karşı hâlâ direnen (I), her zaman sevilerek
yenen yiyeceklerden biridir balık ekmek. Denizin
kirlenmediği (II), balığın bol ve ucuz olduğu (III),
Boğaz'dan çıkan palamutların kasaları doldurduğu eski
zamanlarda balık ekmek satıcıları (IV), yalnızca kıyıya
yanaştırılmış sandallarda değil, mahalle meydanlarında
(V), futbol maçlarının olduğu günlerde stadyumların
kapılarında da görülürdü.

Bu parçadaki numaralanmış virgüllerden (,) hangisi,
diğerlerinden farklı bir görevde kullanılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V


Cevap- D

3-NOKTALI VİRGÜL

Noktalı virgülden sonra daima küçük harfle devam
edilir.
 
Ögeleri arasında virgül bulunan cümleyi, sıralı cümleleri
ayırmak için kullanılır.
 
Kel ölür, sırma saçlı olur; kör ölür, badem gözlü olur.
Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak,
kahkahalar atmak, ağlamak istiyorum.
 

1990- ÖYS
 
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde boş parantezle
belirtilen yere noktalı virgül (;) getirilmelidir?

A) "Yoo ( ) güvercinlerime dokunmayınız." dedi.
B) At ölür, meydan kalır ( ) yiğit ölür, şan kalır.
C) Çocuk, bütün cesaretini ( ) belki de düşünme gücünü
kaybetmişti.
D) Yuvarlak yüzlü, beyaz saçlı ( ) otuz yaşlarında bir
adamdı.
E) Ahşap ( ) iki katlı, eski bir evde oturuyordu.

Cevap- B

 
Virgülün anlam karışıklığını gideremediği durumlarda
özneden sonra noktalı virgül kullanılır.
 
Dayısı; halası, teyzesi, babası ve annesi için
Bayramlık almış.
Roman, hikâye, deneme, fıkra ve günlüğe göre daha
hacimlidir.
 

2013- LYS
 
Göreve yeni başlayan Uğur; Mehmet, Engin ve Hatice gibi üniversite mezunuydu.

Aşağıdakilerin hangisinde noktalı virgül (;) bu cümledeki işleviyle kullanılmıştır?
 

A)Aylar geçti, yıllar geçti; çocuklar büyüdü, insanlar değişti.

B)Genç şairimiz; özgün, samimi ve doğal bir üslupla yazdığı şiirlerinden oluşan ilk
kitabını yayımladı.

C)Bugün gelecek misafirleri 1, 2 ve 3. kattaki odalara; yarın gelecek misafirleri 4, 5
ve 6. kattaki odalara yerleştirelim.

D)İzlediğim filmler, tiyatrolar, gösteriler; okuduğum romanlar, hikâyeler, denemeler
bende bir iz bırakır.

E)Geçen hafta şirket yetkilileriyle uzun uzun görüştük, tartıştık; bu hafta onlarla
sözleşme, ödeme, nakliye gibi işlemleri gerçekleştireceğiz.

Cevap- B
 
Gruplamalarda noktalı virgül kullanılır.
 
Fizik, kimya, biyoloji fen grubuna; tarih, coğrafya,
felsefe ise sosyal grubuna girer.

Kavun karpuz, üzüm yazın; elma, portakal, mandalina
kışın fazla tüketilen meyvelerdir.
 

4-İKİ NOKTA

İki noktadan sonra ise bazen büyük bazen de küçük harfle
devam edilir.

İki noktadan sonra bağımsız bir cümle gelirse bu cümle
büyük harfle başlar; art arda örnekler sıralanırsa ilk örnek
küçük harfle başlar.
 
Kendisinden sonra örnek verilecek veya açıklama yapılacak
sözcüğün ya da cümlenin sonunda kullanılır.

Türk edebiyatında deneme türü denince akla tek kişi gelir:
Nurullah Ataç.

Bütün yazarların kendine sorduğu, bilinen, kalıplaşmış bir sorudur
bu:
Niçin yazıyoruz?

Tırnak içine alınan alıntı cümlelerden önce kullanılır.
 
Atalarımız: “ Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır.”
demiş.
Müdür: “Hiçbir öğrenci derse telefonla girmeyecek.” dedi
Bir yazar: “Gençler umutla, yaşlılar anılarla yaşar.” diyordu.
 
Karşılıklı konuşmalarda konuşma çizgisinden önce kullanılır.

Babası sordu:
_Oğlum hangi derslerin zayıf?
Oğlu sıraladı:
_ Türkçe, matematik, fen, sosyal...

5-ÜÇ NOKTA

Üç noktadan sonra daima büyük harfle devam edilir.

Yüklemi olmayan ( eksiltili ) cümlelerin sonunda
kullanılır.
 
Bugün o kadar üzüldüm ki…
Çocuğun yüzünde küçük küçük yara izleri...
İnsanı tedirgin eden garip garip sesler...

Art arda örneklerin sıralandığı cümlelerde benzer
örneklerin sürdürülebileceğini gösteren cümlelerden
sonra kullanılır. 

Ihlamur nice derde devadır: soğuk algınlığı, öksürük,
mide bulantısı...
Bu yörede her şey yetişiyordu: kayısı, üzüm, kavun,
elma...
Tanzimat edebiyatında edebiyatımıza birçok yeni
tür girmiştir: roman, hikâye, makale, eleştiri...

1987- ÖYS
 
Kitabı kapadı. Sokağa çıktı. Bahar geliyordu. Güneşli
fırtınalar, renk renk çiçekler… ve başka insanlarla
birlikte.

Bu parçada üç noktanın (…) kullanılış gerekçesi
aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sözün bir yerde kesildiğini anlatma.
B) Cümlenin bitmediğine dikkati çekme.
C) Bir alıntının atlanan yerlerini belirtme.
D) Söylenmek istenmeyen sözcükler olduğunu belirtme.
E) Benzer örneklerin sürdürülebileceğini gösterme.

Cevap- E
 
Söylenmesi uygun olmayan veya belirtilmek istenmeyen
sözlerin yerine kullanılır.
 
Buraya çöp döken ...; hatta ...
Olaya ... Bey'in oğlunun da adı karışmış.
 
Herhangi bir metinden alınan cümlenin öncesi ve sonrası
olduğunu belirtmek için kullanılır.
 
“... Bu köyün tamamına sahip olan babasının nüfusunda
sonuna kadar yararlanıyordu. İnsanların emeğine de saygı
göstermeyen biriydi.”

6-SORU İŞARETİ

Soru işaretinden sonra daima büyük harfle devam edilir.
 
Soru anlamı taşıyan sözcüklerin bulunduğu cümlelerden
sonra kullanılır.
 
Uyarı:
Hem gerçek soru cümlelerinde hem de sözde soru
cümlelerin soru işareti kullanılır.
 
Niçin derse zamanında gelinmiyor?
Bu konunun sebebini iyice araştırdınız mı?
Nasıl anlatayım sana bunu?
Bana ne kadar değer verdiğinizi bilmez miyim?
 

Bilgi eksikliğinin veya şüphesinin bulunduğu cümlelerde
kullanılır.
 
Ahmet Yesevi ( ?-? ) tasavvuf edebiyatının ilk sanatçısıdır.
Bu olay 15. yüzyılda (?) Güney Amerika'da yaşanmış.
 
Uyarı:
Soru anlamlı sıralı cümleler birbirinden virgülle ayrılır ve soru
işareti cümlenin sonuna getirilir.
 
Kar yağacak mı, okullar tatil edilecek mi, dersler iptal
edilecek mi?
Kimden yardım aldın, hangi yöntemi kullandın, nasıl başardın?
 

1988- ÖYS
 
Merak ediyordum; yanındaki kimdi (I) Kardeşi mi
(II) yoksa arkadaşı mıydı (III) Niçin benimle
tanıştırmam işti (IV) Niye beni görmezlikten
gelmişti (V)

Yukarıda numaralanmış yerlerden hangisine soru
işareti (?) konulamaz?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Cevap- B
 
7-ÜNLEM İŞARETİ
 
Ünlemden sonra daima büyük harfle devam edilir.
 
Sevinme, üzülme, korku, heyecan vb. Duyguların
ifade edildiği cümlelerin sonunda kullanılır.
 
Eyvah, rakiplerimiz çoğalıyor! (Doğru)
Eyvah! Rakiplerimiz çoğalıyor.(Doğru)
Yazıklar olsun, koynumuzda yılan beslemişiz!
Bu hainlik senin başının altından çıktı!

Herhangi bir sözün anlamın tam zıddı kast
edildiğinde ünlem kullanılır.
 
Edebiyat dünyasının en üretken (!) sanatçısıdır
kendisi.
Hiçbir işinde acele etmeyen, sakin (!) bir adamdır.
 
Hitap ve seslenmelerden sonra kullanılır.

Ey mavi göklerin kızıl ve beyaz süsü!
Medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar!

8-TIRNAK İŞARETİ
 
Alıntı cümleler tırnak içinde gösterilir.
 
Sınıf öğretmeni: “ Tüm öğrencilerimi bu sene üniversiteye
yerleştireceğim.” dedi.
“Mal da yalan, mülk de yalan; var biraz da sen oyalan.” demiş
atalarımız.
 
Vurgulanmak istenen sözcük veya söz grupları tırnak içinde
gösterilir.
 
“Töre”, Türk sinemasında sıklıkla işlenen konulardan biridir.
Milli Edebiyat döneminde “dil” ilk kez bir sanat ideali haline
gelmiştir.
 

Yazı başlıkları ve eser isimleri tırnak içinde
gösterilir.
 
Tevfik Fikret, “ Bir Lahza-i Taahhur” adlı eserinde
Sultan II. Abdülhamit'e suikast düzenleyen
Ermeni'yi över.

“Türk Cihan Hâkimiyet-i” adlı yazısı çok beğenildi.

9-KESME İŞARETİ
 
Özel isimlere gelen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır.
 
Uyarı:
Özel isme gelen yapım ekleri ve yapım ekinden sonra gelen çekim ekleri
kesinlikle kesme işaretiyle ayrılmaz.
 
Türkiye'nin güçlenmesini istemeyen Avrupalılar, önümüze sürekli engeller
çıkarıyor.
Doğu'yu sömürerek medenileşen (!) Batı'nın sözüne hiç güven olur mu?
Türkçenin birden fazla şivesi vardır.
 
Anlam karışıklığını gidermek için kullanılır.
 
Kova'nın ağırlığını hesaba katmamıştık.
Kadı'nın söyledikleri doğruydu.
Sorun'u çözebiliriz.
Tava'nın rengi kararmış.
 

Vezin gereği düşürülen seslerin yerine kullanılır.
 
Karacaoğlan / karac'oğlan
Ne eyleyeyim / ne'yleyeyim

Rakamlara ve kısaltmalara getirilen ekler kesme
işareti ile ayrılır.
 
TDK'nin piyasaya çıkardığı yeni sözlük hemen
tükendi.
1925'te ilk şiirini yayımlayan sanatçı, sonraki
yıllarda öyküye yönelmiştir.
 

10-AYRAÇ (PARANTEZ)
 
Herhangi bir sözcüğün eş anlamlısını göstermek için
kullanılır.

adıl ( zamir ) , edat ( ilgeç ) , belirteç ( zarf ) ...
 

Yabancı sözcüklerin okunuşunu göstermek için kullanılır.
 
Racine ( Rasin ) , Monteigne ( Monteyn )...
 

Doğum ve ölüm tarihleri parantez içinde gösterilir.
 
Mehmet Akif Ersoy (1873 – 1936)
 

11-KISA ÇİZGİ
 
Ara sözlerin başında ve sonunda kullanılır.
 
Bir gün memleketime - Ağrı'ya - öğretmen olarak atanacağım.
“Milli Şair”i – Mehmet Akif Ersoy'u - rahmetle anıyoruz.
 
Mısra sonuna sığmayan sözcükleri ayırmada kullanılır.

“... medeni-
yet...”
boğa-
ziçi
 
Anlamca ilgili sözcük veya tarihlerin arasında kullanılır.
 
2013-2014 eğitim yılı başladı.
Adapazarı - İzmit yolu trafiğe kapatıldı.
 

12-UZUN ÇİZGİ ( KONUŞMA ÇİZGİSİ )
 
Karşılıklı konuşmalarda konuşma metninden önce
kullanılır.
 
Muhtar kaymakamı görünce köyün ihtiyaçlarını
saymaya başladı:
_ Yol, su, elektrik, köy odası...

Burası Önemli:
Noktalama İşaretlerinin Kullanılmadığı Yerler:

Tamlayanla tamlanan arasında hiçbir noktalama
işareti kullanılmaz.
Bağlaçların bulunduğu yerlerde hiçbir noktalama
işareti kullanılmaz.
İkilemelerin arasında hiçbir noktalama işareti
kullanılmaz.
“-p” zarf fiilinden sonra da noktalama işareti kullanılmaz.

Türkçe Öğretmeni Sezgin POLAT

"Noktalama İşaretleri Konu Anlatımı, NOKTALAMA İŞARETLERİ ÖRNEKLERİ, Türkçe'de Noktalama İşaretleri" anlatıldı...