Dil ve Anlatım

Türkçe'de Cümle Çeşitleri: (Her yönden cümle çeşitleri sınıflandırması)

Cümle Çeşitleri Konu Özeti

Yükleminin Türüne Göre Cümleler

1-Fiil (Eylem) Cümlesi: Yüklemi fiil olan cümleler

2-İsim (Ad) Cümlesi: Yüklemi isim olan cümleler

Yükleminin Yerine Göre Cümleler

Kurallı (Düz) Cümle: Yüklemi sonda olan cümleler

Devrik Cümle:Yüklemi başta veya ortada olan cümleler

Eksiltili Cümle:Yüklemi söylenmemiş cümlelere denir.

Bunu örneklerle anlatalım;

*Toprağı taşlı yerden (olacaksın)kızı kardeşli yerden (olacaksın)

*Kısa bir sessizlik (oluyor) sonra müzik başlıyor.

*İnsanı mest eden güzelliği …(var)

Anlamlarına Göre Cümleler

1-Olumlu Cümle: Olumlu anlamdaki cümleler

2-Olumsuz Cümle:Olumsuz anlamdaki cümleler

3-Soru Cümlesi: soru soran cümleler

4-Ünlem Cümlesi:Yargıyı bir duygu aktararak ortaya koyan cümlelerdir. Çoğu zaman kızgınlık sevinme alınmaheyecan gibi bir duygu aktarır ya da seslenme bildirir.

Örnek: “Ne güzel bir kitap bu!”

Örnek: “Hey bana baksana sen!”cümleleri ünlem cümlesidir.

Bunların dışında bazı kaynaklarda istek cümlesi şart cümlesi emir cümlesi gereklilik cümlesi gibi anlamına göre cümleler de verilmiştir. Bunu daha da çoğaltmak mümkündür.

Örnek: “Konuşabilirsin ama biraz alçak sesle.” cümlesi şart

Örnek: “Şimdi bir soğuk su olsa da içsek.” cümlesi istek

Örnek: "Yarına kadar bu ödevler bitecek.” cümlesi emir

Örnek: “Bugünün işini yarına bırakmamalısın.”cümlesi gereklilik anlamı veren cümlelerdir.

Yapılarına Göre Cümleler

1-Basit Cümle:Bir yüklemi olup, o da tek zamanlı olan cümledir.

2-Birleşik Cümle:Birden çok yargı bildiren cümlelerdir. Birleşik cümleler; asıl yargıyı bildiren temel cümle ve ona yardımcı olan yan cümle yada cümlelerden oluşur.

En sevdiğim şey kitap okumaktır.

Bir isteğin varsa ona söyle.

Havaların ısınması tatil düşkünlerini sevindirdi.

Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor tevhidi.

Çanakkale’yi de gezerdik vaktimiz olsaydı.

Çadırları çalanlar bulunamadı.

3-Sıralı Cümle:En az iki yüklemi bulunan cümlelerdir.
Örnek: “Kalktı gitti.” cümlesinde “kalktı” ve “gitti” yüklemleri birbirinin öğesi durumunda bulunmayan ayrı yüklemlerdir ve sıralı cümle oluşturmuşlardır.

4-Bağlı Cümle:Eğer yüklemler birbirlerine bir bağlaçla bağlanmışlarsa buna bağlı cümle denir.

Örnek: "Aradım fakat evde yoktun.” cümlesinde “aradım” cümlesiyle “evde yoktun” cümlesi birbirine “fakat” bağlacıyla bağlanmıştır. Dolayısıyla bağlı cümle oluşturmuştur.

Örnek: “Seni çağırdım çünkü sana bir haberim var.”

Örnek: “Mademki sen de gelecektin niçin bana haber vermedin?”

Örnek: “Ne konuyu biliyorsun ne de öğrenmeye çalışıyorsun.” cümleleri değişik bağlaçlarla bağlanan bağlı cümlelerdir.

Sıralı cümlelerde yüklemlerin ortak öğesi bulunabilir. Bu tür cümlelere bağımlı sıralı cümle denir.

Örnek: “Öğrenciler kitaplarını aldılar çantalarına koydular.” cümlesinde “aldılar” birinci cümlenin yüklemidir. “Öğrenciler” özne “kitaplarını” nesnedir. İkinci cümlenin yüklemi “koydular” dır. Bu cümlenin de öznesi “öğrenciler”; nesnesi “kitaplarını”dır. Görüldüğü gibi hem “aldılar” hem “koydular” yüklemlerinin özneleri ve nesneleri ortaktır. Bu nedenle cümle bağımlı sıralı cümledir.

Sıralı cümlede yüklemlerin hiçbir ortak öğesi yoksa cümle “bağımsız sıralı cümle” adını alır.

Örnek: “Çocuklar bahçede oynuyordu; anneleri onları bekliyordu.” cümlesinde “oynuyordu” ve “bekliyordu” yüklemlerinin hiçbir ortak öğesinin olmadığını görüyoruz. Dolayısıyla cümle bağımsız sıralı cümledir.

Yukarıda:"ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER, Türkçe'de Cümle Çeşitleri, Yapılarına Göre Cümleler, Yükleminin Türüne Göre Cümleler, Yükleminin Yerine Göre Cümleler" anlatıldı.